Minister zdrowia, Izabela Leszczyna, chce poprawić stan dostępności do nowoczesnych metod antykoncepcji awaryjnej i zapewnić w aptece usługi w zakresie zdrowia reprodukcyjnego.

Mimo zmiany ścieżki wdrożenia nowych rozwiązań legislacyjnych idea dostępności do tabletki „dzień po” wciąż budzi kontrowersje.

Rozporządzenie z 29 kwietnia 2024 r. dotyczące realizacji programu pilotażowego uchwalono jako alternatywę dla zawetowanej przez prezydenta ustawy w sprawie dostępu do pigułki dzień po. Dostępność do tabletki dzień po będzie możliwa w wybranych aptekach, które wezmą udział w pilotażu. Jednocześnie pilotaż ten ma stworzyć podwaliny dla przyszłych działań o dużo szerszym wymiarze. Jak zatem w świetle tego rozporządzenia ma wyglądać dostęp do tabletki „dzień po”?

Przede wszystkim pacjentka będzie ją mogła uzyskać w aptece, bez konieczności wcześniejszej wizyty u lekarza. Tabletka „dzień po” będzie wydana na podstawie recepty farmaceutycznej, a potrzebny wywiad i kwalifikację do wydania produktu leczniczego przeprowadzi uprawniony farmaceuta (ma prawo wykonywania zawodu i tytuł zawodowy magistra farmacji) zgodnie z poniższą ścieżką.

Program pilotażowy (a więc w praktyce dostęp do antykoncepcji awaryjnej) jest adresowany do pacjentek od 15 roku życia, co farmaceuta powinien potwierdzić na podstawie dokumentu ze zdjęciem. Z recepty będzie można skorzystać nie częściej niż co 30 dni.

Za usługę farmaceutyczną zrealizowaną w ramach pilotażu przewidziano wynagrodzenie dla apteki w wysokości 50 zł (przy czym wynagrodzenie należy się także wówczas, gdy w wyniku przeprowadzonego wywiadu farmaceuta, nie widząc ku temu przesłanek, odmówi wystawienia recepty).

Idea dostępności do antykoncepcji awaryjnej ma równie dużo zwolenników, co przeciwników. W sprawie głos zabrał także Rzecznik Praw Obywatelskich, który krytycznie odniósł się do uchwalonych przepisów. Co w jego ocenie zasługuje na krytykę? Pozostawiając z boku poglądy i kwestie ideologiczne, zarzuty RPO dotyczą następujących kwestii prawnych:

Zasadą jest, że leki wydawane na receptę powinien przepisać lekarz, po uprzednim zbadaniu pacjenta. Uprawnienia farmaceuty są możliwym do zastosowania w ściśle uregulowanych przypadkach wyjątkiem. Określa je art. 94 ust. 4 ustawy Prawo farmaceutyczne (u.p.f.), który stanowi, że farmaceuta może wystawić receptę farmaceutyczną w przypadku zagrożenia zdrowia pacjenta. Stan zagrożenia jest więc przesłanką zasadniczą, określoną w ustawie.

Z kolei samo podejrzenie, czy ryzyko zajścia ciążę – a na takie przypadki tabletkę „dzień po” przewidziano – nie jest jednoznaczne z zagrożeniem zdrowia. RPO argumentuje zatem, że rozporządzenie poszerza uprawnienia do wystawienia recepty farmaceutycznej na sytuacje, które nie spełniają kryterium zagrożenia zdrowia, a jedynie ryzyko zajścia w ciążę. Może to być uznane za niezgodne z ustawą, gdyż mocą rozporządzenia zmieniono przepis wyższej rangi, co z kolei może prowadzić do problemów prawnych i niejednoznaczności w stosowaniu prawa.

Kolejną kwestią podniesioną przez RPO jest rozszerzenie kompetencji farmaceutów na udzielanie świadczeń zdrowotnych dla małoletnich od 15 roku życia, co wykracza poza zakres kompetencji lekarzy określonych w ustawie o prawach pacjenta. W obecnym systemie pacjenci poniżej 16 roku życia nie mogą samodzielnie podejmować decyzji o świadczeniach zdrowotnych – wymagana jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego.

Z kolei pacjenci, którzy ukończyli 16 lat, a nie ukończyli jeszcze 18 roku życia, mogą współdecydować o sobie pod nadzorem przedstawicieli ustawowych Rozporządzenie, które umożliwia farmaceutom wydawanie recept na antykoncepcję awaryjną pacjentkom od 15 roku życia, zdaniem rzecznika narusza te zasady, co budzi poważne wątpliwości prawne i etyczne.

Uruchomienie programu pilotażowego może prowadzić do istotnych zmian w praktyce aptekarskiej oraz wpłynąć na dostępność antykoncepcji awaryjnej w Polsce. Jednym z kluczowych elementów będzie monitorowanie i ocena skuteczności programu, który może stać się podstawą do dalszych zmian legislacyjnych.