Zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przysługuje osobom, które są objęte powszechnym, obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Te osoby są określane jako „ubezpieczeni”.

Ponadto bezpłatnie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) w Polsce mogą korzystać z opieki zdrowotnej również osoby mające obywatelstwo polskie, które mieszkają w Polsce i spełniają określone kryterium dochodowe. Kryterium to jest zdefiniowane w art. 8 ustawy o pomocy społecznej. Ważne jest, aby te osoby nie były wyłączone z uprawnień, co jest określone w art. 12 tej samej ustawy.
W praktyce oznacza to, że obywatele polscy, którzy nie mają wystarczających dochodów i są w trudnej sytuacji materialnej, mogą korzystać z bezpłatnych usług medycznych świadczonych przez NFZ, pod warunkiem, że nie są wykluczeni na podstawie innych przepisów. Osoby te są określane mianem „świadczeniobiorców” w kontekście systemu opieki zdrowotnej finansowanego przez państwo.
Świadczeniobiorcy mają prawo do korzystania z różnych usług medycznych, w tym wizyt u lekarzy specjalistów, hospitalizacji, badań diagnostycznych oraz zabiegów i operacji, które są finansowane przez NFZ. Dzięki temu osoby znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej mają dostęp do niezbędnej opieki zdrowotnej bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów.

Osoby niemające obywatelstwa polskiego, a więc cudzoziemcy, mają prawo do świadczeń zdrowotnych na zasadach określonych w przepisach odrębnych oraz umowach międzynarodowych. Oznacza to, że cudzoziemcy mogą korzystać z opieki zdrowotnej w Polsce, jednak warunki, na jakich jest to możliwe, mogą się różnić w zależności od ich statusu prawnego oraz kraju pochodzenia.
W praktyce warunki korzystania z opieki zdrowotnej przez cudzoziemców mogą być regulowane przez różne umowy międzynarodowe, które Polska zawarła z innymi krajami. Takie umowy mogą określać, jakie usługi zdrowotne są dostępne dla obywateli poszczególnych państw, jakie są koszty tych usług oraz na jakich zasadach cudzoziemcy mogą korzystać z polskiego systemu opieki zdrowotnej.
Na przykład obywatel kraju członkowskiego Unii Europejskiej, mający Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ), może korzystać z niezbędnej opieki medycznej w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy, o ile jest ubezpieczony w swoim kraju. Z kolei obywatele krajów spoza Unii Europejskiej mogą mieć inne uprawnienia, które zależą od umów międzynarodowych między Polską a ich krajem pochodzenia.
Dla cudzoziemców, którzy nie są objęci żadnymi umowami międzynarodowymi, dostęp do opieki zdrowotnej w Polsce może być możliwy, ale często wiąże się z koniecznością wykupienia prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego lub opłacania kosztów leczenia z własnych środków. W niektórych przypadkach cudzoziemcy mogą również korzystać z opieki zdrowotnej w ramach programów humanitarnych lub w sytuacjach nagłych, gdzie opieka medyczna jest niezbędna niezależnie od statusu prawnego pacjenta.

Ubezpieczonymi są między innymi obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) lub Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), zamieszkujący na terytorium tych państw. Do grupy tej należą również obywatele państw spoza UE/EFTA, którzy przebywają w Polsce na podstawie wizy pobytowej, zezwolenia na zamieszkanie, statusu uchodźcy lub ochrony czasowej.

Kolejną grupą są osoby legalnie zamieszkujące w innym państwie UE/EFTA, które podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego lub ubezpieczają się dobrowolnie.

Do ubezpieczonych zalicza się również studentów i doktorantów studiujących w Polsce oraz absolwentów odbywających obowiązkowy staż. Ubezpieczeni są także członkowie zakonów oraz alumni seminariów duchownych przebywający na terytorium RP, osoby odbywające staż adaptacyjny lub kursy języka polskiego przygotowujące do podjęcia nauki w Polsce. Ubezpieczenie obejmuje również członków rodzin osób ubezpieczonych, zamieszkujących na terytorium państw członkowskich UE/EFTA, o ile nie są objęci obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wyklucza z ubezpieczenia cudzoziemców przebywających w Polsce, w tym tych zatrudnionych w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach specjalnych lub międzynarodowych instytucjach, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. To oznacza, że pewna grupa cudzoziemców, mimo przebywania w Polsce, nie ma automatycznie zapewnionego dostępu do publicznej opieki zdrowotnej.

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych szczegółowo określa, kto ma prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Obejmuje to zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców spełniających określone kryteria. Cudzoziemcy przebywający w Polsce mogą korzystać z tych świadczeń na podstawie przepisów odrębnych i umów międzynarodowych. Kluczowe jest, aby wszystkie te przepisy były stosowane zgodnie z duchem prawa, aby zapewnić równość i dostępność opieki zdrowotnej dla wszystkich potrzebujących.