prawa pacjenta

W nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2017 r. poz. 836) zdefiniowano pojęcia „wypisu” (jest to skrótowy dokument zawierający wybrane informacje lub dane z całości dokumentacji medycznej), „odpisu” (dokument wytworzony przez przepisanie tekstu z oryginału dokumentacji medycznej z wiernym zachowaniem zgodności co do treści z oryginałem) oraz „kopii” (dokument wytworzony przez odwzorowanie oryginału dokumentacji medycznej, w formie kserokopii albo skanu).  Podmioty, które będą sporządzać cyfrowe kopie dokumentacji muszą dostosować swoje regulaminy organizacyjne w zakresie tej formy udostępnienia dokumentacji. 

Ustawodawca odniósł się do problematyki wydawania oryginałów dokumentacji medycznej. Obecnie zgodnie z nowymi przepisami dokumentacja ma być wydawana w oryginale (za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu) - na żądanie organów władzy publicznej albo sądów powszechnych. Pacjent może żądać udostępnienia mu oryginałów dokumentacji, jedynie gdy zwłoka w jej wydaniu mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta.  

Zgodnie z nowym zapisem po śmierci pacjenta dokumentacja medyczna może być udostępniana osobie upoważnionej przez pacjenta za życia lub też osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym. Takie uprawnienie nadano także Rzecznikowi Praw Pacjenta.

Do ustawy dodano także regulacje wskazujące sposób postępowania z dokumentacją medyczną po śmierci lekarza prowadzącego praktykę zawodową lub po zlikwidowaniu podmiotu leczniczego.

Ustawa przewidziała również możliwość zawierania umów o powierzenie przetwarzania danych osobowych.

Ustawa z 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw obejmuje uregulowania w czterech obszarach dotyczących:
1) praw pacjenta w zakresie dostępu do dokumentacji medycznej oraz ochrony zawartych w niej danych osobowych i informacji o stanie zdrowia,

2) doprecyzowania przepisów w zakresie niektórych praw pacjenta,

3) uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta,

4) funkcjonowania wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.

Zmiany w zakresie prawa pacjenta do informacji przewidują, że pacjent może oczekiwać udzielenia informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu nie tylko, jak do tej pory od lekarza, ale też od innych osób wykonujących zawód medyczny stosownie do zakresu posiadanych przez te osoby uprawnień do udzielania świadczeń zdrowotnych.

Nowelizacja zakłada wprowadzenie ustawowego prawa do leczenia bólu dla wszystkich pacjentów, a nie jak do tej pory jedynie pacjentów w stanie terminalnym. Zobowiązuje się podmioty udzielające świadczeń nie tylko do leczenia bólu, ale też do określania stopnia bólu oraz skuteczności jego leczenia.

Ustawa określa, że osoby wykonujące zawody medyczne przetwarzają dane zawarte w dokumentacji medycznej z mocy ustawy. Natomiast pozostałe osoby na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez administratora tych danych, co ma poprawić ochronę danych osobowych pacjentów.

Ustawa wprowadza regulację sposobów, w jaki może być udostępniana dokumentacja medyczna. Uporządkowuje się przepisy dotyczące sposobów i form udostępniania dokumentacji medycznej, w tym wprowadza się dodatkowy sposób udostępniania w formie skanu przez elektroniczną transmisję danych.

Uregulowano kwestię postępowania z dokumentacją medyczną w przypadku zakończenia działalności leczniczej. Wprowadza się zasady, że w takiej sytuacji dokumentacja ma być przejmowana przez podmiot, który przejmuje zadania zlikwidowanego podmiotu leczniczego. W przypadku braku takiego podmiotu za przechowywanie
i udostępnianie dokumentacji medycznej odpowiada:

1)   podmiot tworzący albo sprawujący nadzór - w przypadku podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą albo instytutu badawczego,

2)   podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, z którym podmiot zaprzestający wykonywania działalności leczniczej zawarł umowę o przechowywanie dokumentacji medycznej - w przypadku podmiotu leczniczego innego niż określony w pkt 1 oraz praktyki zawodowej,

3)   właściwa okręgowa izba lekarska albo okręgowa izba pielęgniarek i położnych - w przypadku śmierci odpowiednio lekarza albo pielęgniarki lub położnej, wykonujących zawód w formie praktyki zawodowej.

Gdy nie jest możliwe ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za przechowywanie dokumentacji medycznej po zaprzestaniu wykonywania działalności leczniczej, za przechowywanie dokumentacji medycznej odpowiada wojewoda.

Ustawa rozszerza katalog zadań Rzecznika Praw Pacjenta o współpracę Rzecznika w zakresie przestrzegania praw pacjenta z podmiotami udzielającymi świadczeń zdrowotnych. Ustawa ponadto jednoznacznie wskazuje na prawo Rzecznika Praw Pacjenta do tego, aby w toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego, mógł żądać od podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych wyjaśnień oraz zapewnienia dostępu do wskazanych dokumentów.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Rozwiązania, które zaproponowano W projekcie nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, wzmocnią prawa pacjenta oraz zapewnią ochronę danych osobowych i informacji o stanie jego zdrowia zawartych w dokumentacji medycznej, a także określą zasady dostępu do takiej dokumentacji.

Najważniejsze rozwiązania:

1) Każdy pacjent będzie miał prawo do leczenia bólu. Ma ono być realizowane zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej oraz bez względu na źródło  pochodzenia bólu, a także wiek pacjenta i miejsce pobytu. Na podstawie obowiązujących przepisów, dostęp do świadczeń zdrowotnych zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień przysługuje pacjentowi w stanie terminalnym.

2) Pacjent będzie mógł uzyskać informację o stanie swojego zdrowia, proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych, wynikach leczenia oraz rokowaniach – nie tylko od lekarza, ale także od innych osób wykonujących zawód medyczny (np. od ratownika medycznego, co jest warunkiem skutecznego wyrażenia sprzeciwu wobec wykonania czynności ratunkowych). Jest to doprecyzowanie przepisu w celu dostosowania go do innych ustaw.

3) Pacjent będzie decydował o ewentualnej obecności osoby bliskiej podczas udzielania świadczenia zdrowotnego. Jest to doprecyzowanie obowiązującego przepisu.

4) Osoby wykonujące zawód medyczny przetwarzają dane zawarte w dokumentacji medycznej z mocy ustawy, a pozostałe osoby – na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez administratora tych danych.

5) Po śmierci pacjenta dokumentacja medyczna będzie udostępniania osobie przez niego upoważnionej za życia lub osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym (w sposób wskazany przez tę osobę). Jest to doprecyzowanie przepisów, na podstawie których obecnie zezwala się na wgląd do dokumentacji medycznej zmarłego, ale już wydanie jej kopii jest przedmiotem wątpliwości.

6) Rozszerzono katalog osób, którym podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną. Chodzi o: osoby wykonujące zawód medyczny upoważnione przez podmiot tworzący placówkę medyczną, członków zespołów kontroli zakażeń szpitalnych oraz osoby wykonujące zawód medyczny inne niż lekarze, pielęgniarki i położne w związku z procedurą uzyskiwania certyfikatów jakości, czyli np. fizjoterapeuci, diagności laboratoryjni, ratownicy medyczni.

7) Oryginał dokumentacji medycznej będzie wydawany tylko na żądanie organów władzy publicznej i sądów oraz w sytuacji, gdy sporządzenie kopii mogłoby spowodować opóźnienie w udzieleniu świadczenia zdrowotnego, co zagrażałoby życiu lub zdrowiu pacjenta. Wypożyczający oryginał, poza potwierdzeniem odbioru, będzie zobowiązywany do jego zwrotu niezwłocznie po wykorzystaniu. Również zdjęcia RTG wykonane na kliszy będą udostępnianie za potwierdzeniem odbioru i mają być zwrócone po wykorzystaniu.

8) Papierowa dokumentacja medyczna będzie udostępniana do wglądu w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych (z możliwością sporządzania notatek lub zdjęć) oraz przez sporządzanie kopii, odpisów, wyciągów albo wydruków. Dokumentacja medyczna prowadzona w postaci elektronicznej ma być udostępniana za pośrednictwem komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych. Są to zmiany doprecyzowujące obowiązujące przepisy.

9) Maksymalna opłata za sporządzenie jednej strony kopii dokumentacji medycznej  ma wynosić 30 groszy (obecnie jest to ok. 84 grosze).

10) Skierowanie na świadczenie medyczne (badanie), którego nie udzielono z powodu niezgłoszenia się pacjenta, ma być przechowywane przez 2 lata od końca roku kalendarzowego, w którym zostało wystawione.

11) Dokumentacja medyczna przeznaczona do zniszczenia będzie mogła być wydana pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu lub osobie przez niego upoważnionej.

12) W przypadku śmierci osoby wykonującej praktykę medyczną podmiotem zobowiązanym do zabezpieczenia dokumentacji medycznej będzie samorząd zawodowy, tj. okręgowa izba lekarska lub okręgowa izba pielęgniarek i położnych.

13) W przypadku zakończenia działalności leczniczej przez podmiot leczniczy (np. z powodu likwidacji placówki) jego dokumentację medyczną przejmie podmiot leczniczy, który przejął jego zadania.

14) Przewidziano kary finansowe dla podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, które nie dopełnią obowiązków w zakresie zabezpieczenia dokumentacji medycznej po zakończeniu działalności leczniczej. Dzięki temu dokumentacja medyczna powinna być bezpieczna.

15) Doprecyzowano uprawnienia Rzecznika Praw Pacjenta. Jednocześnie dodano przepis, który umożliwi pacjentowi złożenie skargi do sądu administracyjnego na rozstrzygnięcia rzecznika w sprawach indywidualnych.

16) Usprawniono i ujednolicono postępowanie przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. Na wojewodów nałożono obowiązek stałego (raz na kwartał) informowania ministra zdrowia i Rzecznika Praw Pacjenta o pracach wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.

Ustawa trafi teraz do Sejmu.

Możliwość wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta po jego śmierci przez osoby najbliższe, mimo braku wcześniejszego upoważnienia, przewiduje nowelizacja Kodeksu postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, nad którą pracuje Sejm. Nowelizacja zakłada zmianę ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. 

Zgodnie z projektem dysponentem tajemnicy po śmierci pacjenta powinny być osoby najbliższe, tak aby nie zostały naruszone dobra osobiste pacjenta.

Ponadto osoby bliskie powinny mieć również prawo sprzeciwu wobec zwolnienia z tajemnicy, gdy ujawnienie informacji objętych tajemnicą będzie naruszało dobra osobiste. Wówczas do zachowania tajemnicy lekarskiej wystarczający będzie sprzeciw choćby jednej z osób bliskich, mimo że pozostali mogą wyrażać zgodę na ujawnienie informacji.

Zmiana przepisów ma pozwolić na poznanie przez osoby najbliższe całokształtu okoliczności związanych ze stanem zdrowia pacjenta.

Pierwsze czytanie projektu odbyło się 12 maja 2016 r. na posiedzeniu Sejmu. Projekt ustawy trafił do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach.