Lekarz może wykonać operację u pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia pisemnej zgody. Musi jednak wcześniej uzyskać zgodę jego przedstawiciela ustawowego, a gdy nie ma takiej osoby – zezwolenie sądu opiekuńczego.

Zgodę sądu opiekuńczego trzeba także uzyskać, gdy przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie zgadza się na operację lub zastosowanie metody leczenia czy diagnostyki o podwyższonym ryzyku, a są one niezbędne do usunięcia niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

W praktyce lekarz zwraca się do sądu rodzinnego (ten sąd pełni funkcję sądu opiekuńczego) z wnioskiem o wyrażenie zgody na działanie medyczne.

Sądem właściwym do wyrażenia zgody zastępczej jest sąd właściwy miejscowo dla placówki medycznej. Nie jest zatem rozstrzygające miejsce zamieszkania czy zameldowania pacjenta (lub jego opiekuna), lecz siedziba podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

Lekarz może wykonać czynności o podwyższonym ryzyku lub zabieg operacyjny bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, jeśli to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach niezwłocznie musi zawiadomić przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy.

W placówce może wystąpić sytuacja nieopisana w przepisach, gdy rodzic uprawniony do działania w imieniu dziecka małoletniego poniżej 16. roku życia nie wyraża zgody na wykonanie czynności niezbędnej ze względu na podniesienie komfortu życia.

Na przykład, jeśli w procesie o zaprzeczenie ojcostwa matka sprzeciwia się pobraniu od dziecka próbki krwi w celu przeprowadzenia dowodu z badania krwi, nie zachodzi przyczyna pominięcia tego dowodu (a tym samym przedwczesna staje się przewidziana w art. 233 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego ocena przeszkodzenia z tej strony w przeprowadzeniu tego dowodu) – tak wynika z wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 18 czerwca 1969 r. (sygn. akt I CR 128/69).

Niepozbawiony władzy rodzicielskiej ojciec – wobec rozbieżności zdań rodziców co do pobrania tej próbki – może zwrócić się do sądu opiekuńczego o wydanie zarządzenia. Ten dowód należałoby pominąć dopiero wtedy, gdyby ojciec nie wystąpił z wnioskiem, lub sąd nie uwzględnił jego wniosku. Sąd ma zatem możliwość ingerencji w terapię.