Skala Oceny Podstawowych Czynności Życia Codziennego według Katza (skala ADL – Activities of Daily Living) służy do oceny podstawowych czynności życiowych pacjenta, takich jak: zdolność utrzymywania higieny, samodzielnego ubierania się, poruszania się i przyjmowania pokarmów oraz kontrolowania podstawowych czynności fizjologicznych. Skala ta jest powszechnie stosowana w opiece nad osobami starszymi i pacjentami z przewlekłymi schorzeniami, ponieważ pozwala na obiektywną ocenę ich zdolności do samodzielnego funkcjonowania.

Oceniając stan pacjenta na podstawie Skali ADL, warto w pierwszej kolejności wskazać imię i nazwisko osoby badanej. Wpisanie tych podstawowych danych w dokumentacji pozwoli zminimalizować ryzyko pomyłki, co jest szczególnie istotne w placówkach medycznych i opiekuńczych, gdzie codziennie ocenia się wielu pacjentów. Z tych samych powodów warto również umieścić datę badania. Data ta jest kluczowa nie tylko dla zachowania dokładności dokumentacji medycznej, ale również dla monitorowania postępów pacjenta w czasie. Regularne wpisywanie dat umożliwia śledzenie zmian w zdolnościach pacjenta i dostosowywanie planu opieki w zależności od jego aktualnych potrzeb.

Skala ADL ocenia sześć podstawowych czynności życiowych:

1. utrzymywanie higieny osobistej: obejmuje zdolność pacjenta do samodzielnego mycia się, w tym korzystania z prysznica lub wanny oraz mycia twarzy i rąk,
2. ubieranie się: ocena obejmuje zdolność pacjenta do samodzielnego ubierania i rozbierania się, w tym zakładania i zdejmowania odzieży oraz obuwia,
3. korzystanie z toalety: ocenia się zdolność do samodzielnego korzystania z toalety, w tym siadania i wstawania z sedesu oraz utrzymania higieny po skorzystaniu z toalety,
4. przemieszczanie się: obejmuje zdolność pacjenta do samodzielnego poruszania się w obrębie domu, wstawania z łóżka i siadania na krześle,
5. spożywanie posiłków: ocena dotyczy zdolności pacjenta do samodzielnego jedzenia i picia, w tym używania sztućców i picia z kubka,
6. kontrolowanie czynności fizjologicznych: ocenia się zdolność pacjenta do kontrolowania oddawania moczu i stolca.

Każda z tych czynności jest oceniana na podstawie zdolności pacjenta do wykonania jej samodzielnie. Wynik skali ADL pomaga w planowaniu dalszej opieki i interwencji, które mogą być potrzebne, aby poprawić jakość życia pacjenta lub zapobiec dalszemu pogorszeniu jego stanu. Regularne korzystanie z tej skali pozwala również na wczesne wykrywanie problemów i szybką reakcję na zmieniające się potrzeby pacjenta.

Czynność dotycząca „kąpania/mycia się” jest oceniana w ten sposób, że badający ustala, czy osoba badana nie wymaga pomocy lub pomoc potrzebna jest tylko przy myciu jednej części ciała gąbką, kąpiel w wannie/prysznic, jeśli tak jest, wówczas znak „X” należy zaznaczyć w rubryce „tak”, jeśli natomiast pacjent nie jest samodzielny, wtedy „X” trzeba umieścić w rubryce „nie”.

W ten sam sposób należy postąpić ze wszystkimi ocenianymi czynnościami, przy czym, oceniając samodzielność w ubieraniu się, musisz wziąć pod uwagę, czy osoba badana ubiera się bez żadnej pomocy, z wyjątkiem wiązania sznurówek. Oceniając korzystanie z toalety, zwróć uwagę, czy pacjent idzie do toalety, korzysta z niej, poprawia ubranie, wraca z toalety bez żadnej pomocy (może używać jako podpory laski lub chodzika albo też korzystać w nocy z basenu bądź nocnika). Za samodzielną w kwestii poruszania się zostanie z kolei uznana osoba, która przemieszcza się z/do łóżka lub na krzesło bez pomocy (może korzystać z laski lub chodzika), pozytywnie zaś zostanie oceniona kontrola wydalania moczu i stolca, gdy osoba badana całkowicie panuje nad zwieraczami (bez sporadycznych epizodów nietrzymania).

Ostatnią czynnością podlegającą ocenie jest jedzenie. Za samodzielnego uznać należy tego pacjenta, który odżywia się bez pomocy (z wyjątkiem ewentualnego krojenia mięsa lub smarowania pieczywa masłem).

Jak już wskazano, znakiem „X” należy zaznaczyć właściwą charakterystykę stanu osoby badanej. Każdy znak „X” w rubryce „tak” daje 1 punkt, co oznacza, że osoba badana może zdobyć maksymalnie 6 punktów.

Wyniki przeprowadzonej oceny według Skali Oceny Podstawowych Czynności Życia Codziennego według Katza (skala ADL) należy odczytywać następująco:

• 5–6 punktów: taki wynik wskazuje, że osoba badana ma w pełni zachowane czynności życiowe. Oznacza to, że jest w stanie samodzielnie wykonywać wszystkie oceniane czynności, takie jak utrzymywanie higieny, ubieranie się, poruszanie się, spożywanie posiłków oraz kontrolowanie czynności fizjologicznych. W praktyce, osoba ta jest uznawana za w pełni sprawną i nie potrzebuje pomocy w codziennych aktywnościach. Jest to stan pożądany, szczególnie u osób starszych, ponieważ pozwala im na niezależność i większą jakość życia,
• 3–4 punkty: wynik w tym zakresie oznacza, że osoba badana ma średniego stopnia upośledzenie czynnościowe. Oznacza to, że pacjent jest w stanie wykonywać niektóre czynności samodzielnie, ale w przypadku innych potrzebuje już pomocy. Na przykład, może być w stanie samodzielnie jeść i ubierać się, ale może potrzebować pomocy przy kąpieli lub korzystaniu z toalety. Takie osoby są uznawane za umiarkowanie niesprawne i często wymagają wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, co może obejmować pomoc ze strony rodziny, opiekunów lub usług opiekuńczych,
• 2 punkty lub poniżej: wynik równy 2 punktom lub poniżej wskazuje na ciężkie upośledzenie czynnościowe. Oznacza to, że osoba badana ma poważne trudności z wykonywaniem podstawowych czynności życiowych i jest w dużej mierze zależna od innych. Osoby te mogą nie być w stanie samodzielnie się umyć, ubrać, poruszać ani kontrolować czynności fizjologicznych. W takim przypadku wymagają intensywnej opieki i wsparcia na co dzień. Są uznawane za znacznie niesprawne, co może wiązać się z koniecznością stałej opieki medycznej lub przebywania w specjalistycznych placówkach opiekuńczych.

Podsumowując, skala ADL jest narzędziem, które pomaga w ocenie zdolności pacjenta do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym. Wyniki tej oceny są kluczowe w planowaniu opieki nad pacjentem, ponieważ pozwalają określić, jakie wsparcie jest niezbędne, aby zapewnić mu odpowiednią jakość życia. Regularne monitorowanie wyników może również pomóc w identyfikacji zmian w stanie pacjenta i dostosowaniu planu opieki w odpowiednim czasie.