Pacjentka, po otrzymaniu od lekarza prowadzącego skierowania na cytologię, zgłosiła się na badanie w najbliższym możliwym terminie. Po wykonaniu procedury poinformowano ją, że na wyniki będzie musiała poczekać około 2–3 tygodni. Po upływie tego czasu wróciła do placówki z zamiarem ich odebrania. W rejestracji usłyszała jednak, że zgodnie z obowiązującą w danym miejscu procedurą, wyniki może przekazać wyłącznie lekarz, a recepcjonistka nie jest do tego uprawniona.

Kilka dni później pacjentka ponownie zwróciła się o dostęp do wyników – tym razem pisemnie. W odpowiedzi otrzymała informację tożsamą z tą, którą wcześniej przekazano jej ustnie: dostęp do dokumentacji może uzyskać wyłącznie za pośrednictwem lekarza.

Po kilku nieudanych próbach skontaktowania się z prowadzącym, pacjentka zdecydowała się zapisać na wizytę. Ze względu na jego urlop i dużą liczbę pacjentów, wyznaczono jej termin za sześć miesięcy. Kiedy w końcu doszło do spotkania, okazało się, że wynik cytologii znacząco odbiega od normy. Dalsza diagnostyka potwierdziła obecność nowotworu.

Pacjentka wytoczyła przeciwko placówce sprawę cywilną. Zarzuciła jej naruszenie praw pacjenta – w szczególności prawa dostępu do dokumentacji medycznej – co doprowadziło do opóźnienia w postawieniu diagnozy i rozpoczęciu leczenia o osiem miesięcy.

Czy pacjentka słusznie wystąpiła z roszczeniem przeciwko placówce? Tak. Wyniki badań diagnostycznych zgodnie z postanowieniami rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania, są częścią dokumentacji medycznej pacjenta. Ta z kolei powinna być udostępniana pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu bądź osobie upoważnionej w każdej sytuacji, gdy zgłoszą oni taką potrzebę.

Pacjentce kilkakrotnie odmówiono udostępnienia wyników przeprowadzonego badania. Tym samym uniemożliwiono jej skorzystanie z przysługującego jej prawa. Naruszenie praw pacjenta było zatem bezsprzeczne. Gdyby wyniki badań udostępniono pacjentce bez zbędnej zwłoki, po wystąpieniu przez nią z pierwszym wnioskiem o udostępnienie dokumentacji medycznej, lekarz prawdopodobnie wcześniej postawiłby diagnozę i rozpoczął leczenie.

W przypadku większości chorób i dolegliwości czas odgrywa istotne znaczenie. Zwłoka w podjęciu leczenia może spowodować nieodwracalne skutki, a w niektórych przypadkach nawet śmierć pacjenta. Wczesne rozpoznanie umożliwia szybką reakcję i wdrożenie odpowiedniej terapii, a niejednokrotnie zwiększa szanse pacjenta na całkowite wyleczenie. Tymczasem czas między przeprowadzeniem badania a wizytą u lekarza, podczas której przedstawia on pacjentowi wyniki badań, jest niekiedy bardzo długi.

Choć formalnie żaden przepis nie nakłada na placówki medyczne i lekarzy obowiązku informowania pacjentów o niewłaściwych wynikach badań, to jednak takie rozwiązanie jest słuszne, choćby ze względu na istotę zawodu lekarza.

Pacjentka sama wystąpiła z wnioskiem o udostępnienie wyników badań, których jej nie wydano. Wyniki badań dość jednoznacznie wskazywały, że ma nowotwór, a zatem wymaga niezwłocznego podjęcia leczenia. Z tego względu słuszne było skontaktowanie się z pacjentką z własnej inicjatywy. Mimo to nikt z personelu placówki medycznej nie zawiadomił jej, że znajduje się w stanie zagrożenia życia lub zdrowia. 

Zanim przekażesz jakiekolwiek informacje o stanie zdrowia pacjenta, upewnij się, że sposób udostępnienia danych nie narusza zasad ochrony prywatności. Jeśli rozmawiasz przy okienku rejestracji, zadbaj, by nie było w pobliżu osób postronnych. W przypadku kontaktu telefonicznego lub elektronicznego stosuj procedury weryfikujące tożsamość odbiorcy.

Sprawdź, czy osoba, której przekazujesz informacje, rzeczywiście ma do nich prawo. Może to być sam pacjent, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba przez niego wcześniej upoważniona. Jeśli nie masz pewności – nie przekazuj informacji i poinformuj, co należy zrobić, by uzyskać dostęp zgodnie z przepisami.

Zanim udzielisz odpowiedzi, oceń, czy przekazywane dane mają związek z historią leczenia i są medycznie uzasadnione. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy pacjent znajduje się pod opieką specjalisty, a pytania dotyczą np. wyników, których interpretacja może wymagać dodatkowego wyjaśnienia.

Zadbaj o sposób przekazania informacji – tak, by nie powodować niepotrzebnego stresu. Jeśli wiesz, że wynik może wywołać niepokój, zasugeruj rozmowę z lekarzem prowadzącym. Celem jest nie tylko prawidłowe poinformowanie pacjenta, ale też zapewnienie mu odpowiedniego wsparcia.

Dane zawarte w dokumentacji medycznej – w tym wyniki badań diagnostycznych – należą do szczególnej kategorii danych osobowych. To dane wrażliwe (sensytywne), które podlegają wzmożonej ochronie zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych. Oznacza to, że lekarz ma obowiązek zachować szczególną ostrożność przy ich udostępnianiu – także wtedy, gdy przekazuje je bezpośrednio pacjentowi.

W analizowanych przykładach lekarze zdecydowali się na kontakt z pacjentką i poinformowanie jej o niepokojących wynikach oraz zagrożeniu życia. W obu przypadkach zabrakło jednak należytej staranności. Przekazanie informacji nie zostało przeprowadzone w sposób bezpieczny, zgodny z zasadami ochrony danych i z poszanowaniem praw pacjenta.

W drugim przypadku trudno wskazać konkretną szkodę czy krzywdę – lekarz działał z troski o zdrowie pacjentki. Mimo to nie zwalnia to z obowiązku stosowania procedur chroniących dane osobowe. W pierwszym przykładzie sytuacja jest poważniejsza: sposób przekazania informacji może być podstawą do roszczeń – zarówno wobec lekarza, jak i placówki. Pacjentka może zarzucić im naruszenie prawa do prywatności i dostępu do dokumentacji medycznej na zasadach przewidzianych ustawowo.

Placówki medyczne mogą wprowadzić wewnętrzną procedurę, zgodnie z którą wyniki badań diagnostycznych oraz zalecenia dotyczące dalszego leczenia są przekazywane pacjentowi podczas kolejnej wizyty u specjalisty, który zlecił badania. Takie rozwiązanie znajduje uzasadnienie m.in. w sposobie rozliczania świadczeń z NFZ – w przypadku porad udzielanych w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (z wyjątkiem świadczeń kosztochłonnych).

Badania diagnostyczne nie są odrębnie kontraktowane – stanowią integralną część porady. Z tego względu NFZ rozlicza je dopiero po zakończeniu całego procesu, czyli po omówieniu wyników z pacjentem i przekazaniu zaleceń. Warto jednak podkreślić, że interes placówki – w tym rozliczenia finansowe – nie mogą przeważać nad prawem pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia.

W każdej sytuacji personel medyczny ma obowiązek indywidualnej oceny – procedura nie może być stosowana automatycznie. Jeśli wynik badania wskazuje na istotne zagrożenie dla zdrowia lub życia, konieczna jest natychmiastowa reakcja, niezależnie od przyjętego schematu postępowania.

Dlatego kluczowe jest nie tylko przeszkolenie personelu z aktualnych przepisów, ale także rozwijanie umiejętności ich praktycznego stosowania – z uwzględnieniem interesu pacjenta, stanu klinicznego i kontekstu sytuacji.

Zalecenia dla pacjentów

1. Zapewnienie dostępu do dokumentacji medycznej:
   • Każdy pacjent ma prawo do dostępu do swojej dokumentacji medycznej, w tym wyników badań. Dokumentacja ta powinna być udostępniona bez zbędnej zwłoki.
2. Kto informuje o wynikach badań:
   • Wyniki badań powinien przekazywać lekarz prowadzący lub uprawniony personel medyczny. Recepcjonistki i osoby bez odpowiednich kwalifikacji nie mają prawa informować pacjentów o wynikach badań.
3. Znaczenie czasu w leczeniu:
   • W przypadku poważnych chorób, takich jak nowotwory, czas odgrywa kluczową rolę. Wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie leczenia mogą znacząco poprawić rokowania pacjenta.
4. Procedura informowania o wynikach:
   • Placówki medyczne powinny mieć opracowane procedury dotyczące przekazywania wyników badań, szczególnie gdy odbiegają one od normy. Procedura powinna uwzględniać szybkie informowanie pacjenta o wynikach i dalszych krokach leczenia.
5. Zabezpieczenie danych osobowych:
   • Informacje o wynikach badań są danymi wrażliwymi i powinny być chronione. Upewnij się, że sposób przekazywania informacji zabezpiecza dane przed dostępem osób trzecich.
6. Jak reagować na opóźnienia:
   • Jeśli pacjent napotyka trudności w uzyskaniu wyników badań, powinien ponownie zwrócić się do placówki medycznej, wysyłając pismo z prośbą o udostępnienie dokumentacji. Jeśli problem nie zostanie rozwiązany, pacjent może rozważyć złożenie skargi do Rzecznika Praw Pacjenta.
7. Kiedy działać z własnej inicjatywy:
   • W przypadkach, gdy wyniki badań wskazują na poważne zagrożenie dla zdrowia lub życia, personel medyczny powinien skontaktować się z pacjentem z własnej inicjatywy, nawet jeśli pacjent nie zgłosił się po wyniki.
8. Przygotowanie do przekazania informacji:
   • Zanim lekarz poinformuje pacjenta o wynikach, powinien upewnić się, że ma wszystkie niezbędne informacje i że przekazuje je w sposób minimalizujący stres pacjenta.

Działania przed poinformowaniem pacjenta o wynikach badań

1. Zabezpieczenie danych:
   • Upewnij się, że dane pacjenta są chronione i nie zostaną udostępnione osobom nieuprawnionym.
2. Sprawdzenie uprawnień:
   • Potwierdź, że osoba odbierająca wyniki ma do tego odpowiednie uprawnienia.
3. Ocena medyczna:
   • Przeanalizuj, czy przekazywane informacje są zgodne z historią choroby pacjenta i czy są uzasadnione medycznie.
4. Redukcja stresu:
   • Staraj się przekazywać informacje w sposób jak najmniej stresujący dla pacjenta.

Jakie kroki podjąć w przypadku opóźnień w informowaniu

1. Prośba o przyspieszenie:
   • Jeśli termin wizyty u lekarza jest odległy, pacjent może poprosić o wcześniejszy termin, zwłaszcza w przypadku poważnych wyników.
2. Skargi i roszczenia:
   • W przypadku naruszenia praw pacjenta, np. odmowy udostępnienia dokumentacji, pacjent może złożyć skargę do odpowiednich organów, takich jak Rzecznik Praw Pacjenta.

Zalecenia dla personelu medycznego

1. Szkolenie i procedury:
   • Personel medyczny powinien być przeszkolony w zakresie obowiązujących przepisów oraz posiadać umiejętność ich analizy i interpretacji w różnych sytuacjach.
2. Indywidualna ocena:
   • Każdy przypadek powinien być oceniany indywidualnie, a reakcje personelu dostosowane do konkretnych okoliczności.

Wyniki badań są kluczowym elementem diagnostyki i leczenia. Personel medyczny powinien dbać o jak najszybsze i najbardziej odpowiednie przekazywanie informacji pacjentom, zwłaszcza gdy wyniki odbiegają od normy i mogą wskazywać na poważne choroby. Prawidłowa procedura i ostrożność w udostępnianiu wyników są niezbędne do zapewnienia pacjentom odpowiedniej opieki medycznej oraz ochrony ich praw.